Het is een open deur, maar daarom nog niet minder waar: iedereen wordt in een kleine of grote familie geboren. Iedereen heeft in elk geval een moeder, maar de meeste kinderen groeien op met meer familieleden. Dat is fijn, want familie is volgens gezinsideologen de hoeksteen van de samenleving. Mooi dat er altijdensen zijn die van je houden. Op wie je altijd kunt rekenen. Prachtig die bloedband. De theorie oogt goed, maar die trekt zich weinig aan van de praktijk. Opvallend weinig filosofen, schrijvers en kunstenaars hebben zich jubelend over het familieleven uitgelaten.
De Franse filosoof Jean Paul Sartre was nog mild in zijn oordeel. Hij vergeleek familie met de waterpokken: “Je krijgt ze in je jeugd maar de ziekte laat levenslang sporen na.”
Volgens de Duitse schrijver Elias Canetti was de ‘ziekte’ veel ernstiger: “In iedere familie, die niet je eigen familie is, stik je. In je eigen familie stik je ook, maar merk je het niet.”
De eveneens Duitse schrijver Kurt Tucholsky zag familie als een fout in de schepping. “Toen God op de zesde dag alles bekeek wat hij had gemaakt, zag hij dat het goed was. De familie was er dan ook nog niet.” Is het zo erg met familie?

Hoog tijd om met drie ‘familiefilms’ het leven in de hoeksteen onder de loep te nemen. We springen 9 oktober meteen in het diepe met de Deense familiefilm Festen (Thomas Vinterberg, 1998). Een rijkaard wordt zestig en viert dat met vrouw, kinderen en vrienden met een exquise diner in een schitterend landhuis. Het pakt anders uit dan de familiepatriarch had gedacht. Dat het ook milder kan toegaan in families, bewijst op 13 november het liefdevolle, melancholische Big fish (Tim Burton, 2003). Daarin verzoent een zoon zich met zijn vader, die zijn gezin door zijn al te fantasierijke verbeelding nogal eens in problemen bracht. En op 11 december ervaart in de aangrijpende klassieker Tokyo story (Yasujîro Ozu, 1953) een op het platteland wonend oud echtpaar dat hun in Tokio wonende kinderen geen tijd meer voor hen hebben, want: druk, druk, druk! Achterhaald of weer actueel?

Festen, Thomas Vinterberg, 1998
Net afgestudeerd en dan meteen een wereldhit scoren. Het overkwam de Deense regisseur Thomas Vinterberg op zijn 29ste in 1998 met Festen. De film won 27 (!) internationale prijzen, waaronder de publieksprijs op het filmfestival in Rotterdam. Er zijn meerdere redenen waarom de film zo’n grote indruk maakt. Dat de kijker op het puntje van zijn stoel zit, komt niet alleen door het verhaal, maar ook door de stijl. Festen was één van de eerste films die met een digitale camera was opgenomen. Omdat zo’n camera veel kleiner was dan een gewone filmcamera kon de cameraman overal tussendoor lopen. Het geeft de film een enorme dynamiek, die perfect past bij de hectiek die losbarst bij het diner als er een familiegeheim wordt onthuld. Festen liet zien dat voor een meeslepend drama niet meer nodig is dan een goed script, geweldige acteurs en een bewegelijke camera. De film hield zich aan het Dogma 95 manifest, dat Vinterberg en zijn Deense collega Lars von Trier hadden opgesteld. Het bevatte strikte regels over hoe films gemaakt moesten worden met als essentie dat films zo echt mogelijk moesten zijn. Rekwisieten, effecten en door een computer bewerkte beelden waren verboden. Met Festen leverde het een geweldig drama op, dat liet zien dat achter de hoeksteen van de samenleving soms een verborgen ruïne ligt.